ENTOMOLOJİ 101| Böcekler Cinayet Çözebilir Mi?

Sizce böcekler cinayet çözebilir mi? Çözebilmeli ki metin başlığı içinde tutarlı olsun. Gerçekten de durum böyle. Ülkemizde ve dünyada pek çok vakanın çözülmesinde şu sevimsiz bulduğumuz çok bacaklı arkadaşların Sherlock Holmes kılığına büründüğünü biliyor musunuz?

Aslında düşününce çok da mantıksız değil çünkü eski zamanlarda adli olaylarda kullanılabilecek süper hassas analiz yöntemleri yoktu ve eldeki  her ipucu anahtar niteliği taşıyordu.

Entomolojinin yani böcek bilimin adli olaylarda yüzyıllardır kullanıldığını söyleyebiliriz. Hatta cinayetin entomoloji ile aydınlatılmasını içeren ilk yazılı kaynak 13.Yy’a ait bir Çin kaynağı. Kaynağa göre gerçekleşen cinayet sonrasında olay yerine gelen yetkililer işçilerden oraklarını bırakmalarını ister. Bu oraklardan birinde olan görünmez kan lekesine sinekler gelmeye başlar. Bu sayede katil tespit edilir ve suçunu itiraf eder.

Çok hassas analiz yöntemlerine sahip olsak da böcek bilimi günümüzde cinayetlerin çözülmesinde hala kullanılan bir yöntemdir. Yakın zamanda gerçekleşen ve hepimizi adalet arayışına çıkaran Küçük Leyla cinayetinde de böcek bilimi kullanılmış olup, leylanın cesedinin yer değiştirdiği, soğuk bir odada bekletildikten sonra cesedinin taşındığı entomolojik delillerle kanıtlanmıştır.  

Canlılar arasında en iyi adaptasyon yeteneğine sahip olan bu çok bacaklı canlılar hem tür çeşitliliği hem de sayısal anlamda en yoğun grupta bulunurlar. Bu direnci anlamak için pestisitler (tarım ürünlerine zarar veren canlılarla mücadele için kullanılan kimyasallar, böcekler için kullanılanlarına insektisit denmektedir.) en iyi örneklerdir. Hani öldürmeyen pestisit onları güçlendiriyor ve adeta kimyasallara karşı da gittikçe dirençli hale geliyorlar.

Çeşitlilikleri ne kadar çoksa bizimle olan ilişkileri de bir o kadar çeşitli ve fazla. Çoğu bizimle yaşar kimi hastalık taşır kimi de görünen ürkütücü görüntüsünden sanılanın aksine oldukça zararsızdır.

Adli vakalarda böceklerin kullanılmasının pek çok nedeni vardır. Yeteri miktarda tıbbi delilin olmadığı durumlarda kanıtları yorumlamaya yardımcı olurlar. Üstelik cesedin ilk anlarından son anlarına kadar çürümeye eşlik ederler.

Böcekler, ölüm esnasında vücutta çalışan ter bezleri, idrar, dışkılama, çürüme olayları ve kan gibi vücut sıvılarından kaynaklanan gaz moleküllerini çok uzaklardan algılayabilirler. Hatta bazı cinsler 60 km öteden dahi kokuyu alabilirler. Üstelik toprak altında gömülü olsa bile.

Böcekler cesede belirli bir sıra içinde yerleşirler. Yerleşen gruplardan dişi olanlar larvalarını ceset üzerine bırakır. Dipnot: Erkek böcekler-sinekler sokmazlar. Sokma eylemi dişiye özeldir çünkü sokma eylemi ile larvalar bırakılır. Yani tamamen maternal (annesel) bir davranıştır.

Böcekler soğukkanlı olarak tarif ettiğimiz ortam sıcaklığına bağımlı hayvanlardır. Yani böceklerin gelişim evre ve sürelerine göre ortam sıcaklığı hakkında bilgi edinebiliriz. Aslında sıcak havada etli gıdaların çabuk bozulma sebebi de bu durumla aynıdır. Sıcak ortamda etten çıkan gazlar daha çok yayıldığı ve daha çok böcek çektiği için çabuk bozulur.

Entomolojide kullanılan böceklerin sahip olması gereken belirli özellikler vardır:

Birincisi etle beslenmeleri iken bir diğeri ise metamorfoz yani başkalaşım geçirmelidir. Larvanın pupaya, pupadan ergin bireye dönüştükleri bu başkalaşım çeşidine ise “holometabol başkalaşım” adı verilir.

Bu konudaki en önemli çalışmalardan biri Fransız bilim insanı Jean Pierre Megnin (1828-1905) tarafından yapılmıştır. La Faune Des Cadevres kitabında Megnin cesede gelen böcekleri incelemiş ve ceset üzerindeki süreçlerini 8 safhaya ayırmıştır. Aynı zamanda Megnin yanmış cesetlere ise 2 safhada böcek geldiğini gözlemlemiş böylece böcek türlerinin daha iyi teşhisini sağlayarak olayların yorumlanmasını kolaylaştırmıştır.

Böcekler bizlere hangi konuları aydınlatmada yardım edebilir?

• Ölüm saatinin belirlenmesi,
•  Ceset bez taşıyorsa bezin en son ne zaman değiştirildiği,
• Cesedin taşınıp taşınmadığı, (Çünkü her ortam kendine has faunaya sahiptir. Kıyaslama işlemi ile taşınma olup olmadığı tespit edilebilir.)
• Cesede  önceden uyuşturucu (başkalaşımı hızlandırır) ya da zehir (yavaşlatır) madde verilmiş mi?
• Cinayetin karada ya da denizde işlendiği,
• Cinayetin gölgede ya da güneş altında işlendiği,
• Ortada ceset olmasa bile geriye kalan eşya, elbise gibi kalıntılardan belirli tayinler yapılabilir.

Entomolojik  vakaların teşhisinde en önemli noktalardan biri türün adının doğru konmasıdır. Yanlış teşhisin konması yanlış zamanlamaya, yanlış zamanlama ise yanlış tespite neden olur. Kanada’da idam cezasının kalkmasına neden olan da tam olarak bu cinsten bir olaydır.

Steven Truscott 14 yaşında bir gençtir ve 12 yaşındaki bir kız çocuğu ile bisiklete binerken görülmüştür. Truscott evine döndükten iki günün ardından kız çocuğunun cesedi bulunmuştur. Olayda kızın midesindeki yiyeceklerden yola çıkılarak saat tahmini yapılmış ve Truscott idam cezasına çarptırılmıştır. Ancak Truscott’un cezası ertelenerek 10 sene hapis yatar ve sonunda böcek delillerinin 

tekrar yorumlanması sonucu Truscott’un masum olduğu ortaya çıkar. Eğer cezası ertelenmeseydi 14 yaşındaki Truscott haksız yere idam edileceği gerekçesiyle Kanada’da idam cezası kaldırılır.

Günümüzde entomolojide kullanılan diğer yöntemlerden birisi de böceklerin mide içeriklerinden DNA tespitinin yapılmasıdır.

Entomolojinin sadece adli yönüne değinsem de aslında sadece cinayetlerin aydınlatılmasında değil kendilerine yarattıkları çok sayıda farklı alanda da çalışmalar yapılmaktadır. Bunların birçoğu depolanmış ürünler ve gıda işletmeleri alanındadır. Bunun dışında operasyonlarda ele geçirilen yasadışı maddelerdeki böceklere ait izler sürülerek coğrafya tespitleri de yapılabilmektedir.

Türkiye’nin ilk entomologu, Ankara Üniversitesi Adli Tıp ABD Adli Biyoloji uzmanı aynı zamanda Adli Entomoloji Laboratuvarı sorumlusu Dr. Nihal Açıkgözdür.

Toparlayacak olursak böceklerin dili yoktur ancak yalan da söylemezler. Coğrafyadan coğrafyaya farklı pek çok çeşit böcek türü vardır. Bu nedenle ülkemizde de böceklerin teşhisi ve metamorfozlarının hızla incelenmesi gerekmektedir.