Aşı Dosyası I: Firavun Aşı Yaptırır Mıydı?
Covid-19 tarihe karışsın, kimse kabakulak olmasın, hiç hasta olmayalım ister miydiniz? Evet, bu mümkün ancak kısa vadede olabilecek bir durum değil. İnsanlık tarihine baktığımızda kaynakları tam olarak bilinmese de yüzyıllardır hastalıklarla mücadele ediyoruz. Ancak tıp sağ olsun ki geçmişte ölümcül olan hastalıklar günümüzde sinek ısırığı kadar -ki Anofel cinsi sinekse işler değişir- hayati tehlike arz ediyor. Geçmişte basit enfeksiyonlardan ölen, hasta olmamak için çeşitli yollar arayan insanlar o güzel atlara binip gittiler. Günümüzde ise maalesef bilimsel temellerden uzak gerekçelerle aşı karşıtlığı yapan insanlar çoğaldı.
 |
| Yanlış bilgi sizi de ağına düşürmeden yazıyı okumaya devam edin! |
Bu başlık altında sizi aşılarla tanıştırıp, ortadan kaldırılan "su çiçeği" hastalığının hikayesini anlatacağım. Aşı karşıtlarının ağır faturalarını inceleyip, bazı sorulara yanıt arayacağız.
Başlığın cevabını da yazının ilerleyen kısımlarında keşfedeceksiniz.
Su çiçeğinin kaynağı tarihte kayıplara karışsa da Afrika'daki ilk tarımsal yerleşim yerlerinden dünyaya yayıldığı biliniyor. Tıpkı günümüzde olduğu gibi ticaretin ve göçlerin olması nedeniyle sadece kültürlerimizi değil hastalıklarımızı, virüslerimizi de taşıyorduk. Tarihteki en erken bilimsel kanıtlar bize gösteriyor ki Antik Mısır Firavunu Ramses V'in (M.Ö. 1156'da öldü) mumyası incelendiğinde mumyanın başı su çiçeğine ait izler içeriyordu. Aynı zamanda Antik Asya kültürlerindeki eski yazıtlarda da su çiçeğini tarif eden sanskritçe metinlere rastlanmıştır.
Tıpkı o dönem günümüzde olduğu gibi virüsten milyonlarca insan ölüyor, ölmeyenler de virüsün kalıcı izlerini taşıyordu. Aztek ve İnka uygarlıklarında popülasyonun azalmasına bağlı imparatorluk çöküşleri görüldü. Pek çok topluluk yok olmaya mahkumdu.
Tarihte biraz daha ileri gidersek ilk aşılanmalara şahit olabiliriz. Tabi hemen aklınıza steril şırıngalar ve iğneler gelmesin, hastalardan alınan irinler ve deri döküntüleri kurutulup sağlıklı insanlara soluma ya da deride kesi yoluyla inoküle ediliyordu.
O dönem İstanbul'a elçi eşiyle gelen, yazar Leydi Mary Wortley Montagu aşılama sisteminden mektuplarda bahsetmiş, aşılanmayı İstanbul'dan Avrupa'ya taşımıştır. Her ne kadar ilkel görünse de bu uygulamalar modern aşıların öncüsü olmuştur.
Su çiçeğini Edward Jenner ile anarken şimdi onun hikayesine gelelim. Çünkü su çiçeği hastalığının artık görülmemesinin, bu hastalığı dert etmememizin sebebi gözlemlerini profesyonelliğe dökerek insanları kurtaran Edward Jenner'dır.
Edward Jenner "inek çiçeği" aşılaması yapıyor.
Edward Jenner ineklerin memesinde oluşan ve kolayca geçen "inek çiçeği" hastalığına yakalanan çiftçilerin su çiçeğini kolayca atlattığını fark etmiş; inek çiçeğine yakalanan bir kadından aldığı irinleri bir bebeğe enjekte ederek onu su çiçeğine maruz bıraktığında bebeğin hasta olmadığını gözlemlemiştir. Nispeten daha az ölümcül bir virüsle aşılama tekniği böylece keşfedilmiş olur.
Tarih 1796 iken ilk aşı keşfedilmiş, insanlar aşılanmaya başlanmış olur. Dünya Sağlık Örgütü'nün girişimleriyle aşılamalar yayılır ve 1980 yılında su çiçeğinin yalnızca tarihte kalacağı müjdelenir.
"Vaccine" aşı anlamına gelmekte ve bu kelime de köken olarak "Vacca"dan türetilmiştir. "Vacca" ne demek dersiniz? Söyleyeyim: "İnek".
:)
Bu masal tadında hikayeden sonra nereye varmak istediğim noktayı özetlemek ve hayatımızda aşıların önemini II numaralı inceleme dosyasına bırakmak istiyorum.
Günümüzde aklımıza dahi gelmeyen pek çok hastalığı aşılar sayesinde atlattık ve atlatmaya devam ediyoruz. Son zamanlarda doğan, bilimsellikten uzak aşı karşıtlığı çocuklarımızın ve bizlerin sağlığından çalmakta ve bizleri tüketmektedir.
Bir sonraki sayımızda aşıların içindeki metallerin gerçekten otizme sebep olacak dozda olup olmadığı, aşıların hangi aşamalardan ve klinik denemelerden geçtiğinden ve tartışılmakta olan diğer sorulardan bahsedeceğiz.
Sağlıkla kalın!
EK: Su çiçeği eredike haritası için https://www.cdc.gov/smallpox/pdfs/smallpox-eradication-map.pdf
Kaynakça:
Edward Jenner and the history of smallpox
and vaccination, STEFAN RIEDEL, MD, PHD
Yorumlar
Yorum Gönder